martes, 28 de febrero de 2012

GAYUNARI/MINEBERU/DABUYABA LUMUÑASU GARIFUNADUOÜ



GAYUNARI/MINEBERU LUMUÑASU GARIFUNADUOÜ

HABA WAYUNAGU



Tida muna to ladairuwa lidagie luragate garífuna lau lidayaru, saragu dabuyaba luba tesemuru aluguwati duna eibaguati lu ñeiba la lubadu tabunuwa. Anuren tuguya gadürüñei tubenari, anurei ge sisi tubenari, dürüwagaligia guli liba biama o gadüru oüboü, setiwati tanigi o tiderebugu lau araní lu ladisedu lagübüri ñeigie, sagü lagarabagu hati tagou lau bayoura, eigaguatuguya, garabawa mua turageirugu, tabiniruba gumulewa ani gunirituguya, hurewaguatamuga sun andan.

Gadagarahati tuagaburi Dabuyaba, gabenene, gafandira, gabuyeiri, sun umegegu le lubei layusuru tuagu luba tararamu labiniruba, fuwagua ligia me lau vinu, sagü kensi weyu tatu jiyu, sagü wrua hati teigagu aba ariebu. Dimurei le lariñahaña luagu aba fulasu lu emeruni haba ibiriñoün, wayunagu. Igabüri le hafurenderubei wagüchagu ahüchüti hon hayunagu luagu meha dan le sügühalibei kei büri, bunaguwoü, ouchahani, aremuhani, fayoü luma saragu catei, lidagie hafurendera lu masemenhabaña la, masuweseha lau hamati hamawagua keisi Garinagu lirahüñu aba oüdü.

Aba ubaganutei weiritu gabaralamuga chüludüti, iduhei, umadoü, yadagümenti, meisturu, hasta me uruwei, lida dan magurabahouwati. Hayeihabali wayunagu igabüri le, lungundu hariginei ani afiñehagia lau Bungiu la laburemebei sun le ligibowogubei mua le, mangila giñe wawei. Dan le liabibei lu ladügünei birasu aba lichugunei lu nibagargüdalaniwai, weyu ideha lu derebugu, duna lu lafararaguagüdünei ilagülei lida mua lu lahuchü bunaguoü, barana adeweiha üdüroü.

Gibetu muñasu ñei lumuti boudi furumieti catei de le bachülürü lariñawaguba bu, higabu beluba, gurabei le, beiga wama luba babahüdagunei gawagutibu, lumagie latatiru ibagari ligibuagu ubou le ñei la igabüri kei le, lafurenderuwa lidagie fuleiseihabula faradiu lau mua le won. Sirifi gumulumuti buindu arufudaha sügü lau le sandubei uwati amu, uwati amu lueidüguya Faradiu, ñeigie ti liabi sun le higirubei wayunagu won lu walagante me, lu uwideragu wamagua.

Kei lau loubon la duna eibaguati luma ligibugie barawa tesemuruwa haba wagübürigu, lu guarala lachülürüniwa ñeihen gasu wadaburu ahuñuraguei duna ligiabei Dabuyaba luba ti haliya iden bu lu bayarafahon tu muna to. Rüyaba, barüyaba, bingüdayaba, gurayaba, haliyagie tima sa liabi iri le, lidagie ichuguni, dan le wachuguha, wichuguña, wadeweihaña dale wadügüraha wachoururagüdüñei lau wadügürübala keisi Garinagu, adügürei mua lu wayeihanei larügüdagu lungua lida aba lu derebugu. Dabuyaba ubaganutei le ñi lubei wabagaridei Garifunaduoü lida aba gararaguoü da le Wachuguha o Wadügüraha, doüwamon wanangu, hou wiegi, arenga wareru, abinaha, aremuha, doümbei garawon, abinaha wanaragua. Magumubei alaga le lanina fuleisehabuni tidagie lanigi Garifuna, Dabuyaba haba wayunagu ligia mini lubei, luba arandaruni, luba afiñeni, ondaruni, magadiei, gundoü, iruni, fedu, arumani, luba sifiriduoü, haba Garinagu.

Michubei Garifunaduoü dan won ahen wabagariduñei lubei tau sun tarumá wanigi lu wariñagu tuagu Dabuyaba  ligilisi la, lugundu tahüchübei ligilisi lu gawarabeila wichugunei wafiñe luagu aba bungiu, ahen ti  Dabuyaba tahüchubei, tadügübei, lu gabarabadiwala da me warimederu ibini me seirigie kei lubali wafiñe. Lumuñasu Garifunaduoü Wadabuyabari, genege ya tumutu  ligilisi catolica lugundu tarufudahaña wadabuyabari won ida luba la wabagaridu lau lemeridina wanasiu, luma afiñeni luagu aba Bungiu, Dabuyaba haba Wayunagu.

DABUYABA

DA

Da, Naruguti, ibari, umadoü, aguroü, sun girigia

BU

Bu, nu, won, hon

YABA

Yaba, ya wama, ya huma, reideihuma

FISIU TURAGEIRUGU GAYUNARI

Buyei: Girigia agurahouti hau angelugu lu houserunei lugubu lu laganariha, hanuadiruba ha bindubaña igabüri hadagie, igira ha urimbabaña, ligia ti ichügüdinoübei lu sun catei tida hamuñasu wayunagu.

Hebu Wügüriña: Dan le labirigü buyei seirin ani dan ruoü lueigie o larigi, aba labigi uma lu lagararagun yahon wamon alasageina ligia lebu lu lahure lueigie.

Ounagülei: Hamandaderu wayunagu, arensehati luba furumieguarügü catei lu lanügü fulasu Dabuyabarugu, araní yebe, damuriguoü, rariguoü, achuguhani, tarensehou  hamuñasu wagüchagu, lafanseha hou wiwagiña hama wayunagu.

Hafadiriñe wagübürigu : Arisaruti hon ahari.

Doümbürilla, Tebu Sisira, Gayusa, Gangayu, adugahatiñu, Abougutiñu, Achouhatu bayoura/jiyu/wügü, Afarahati gunguti hama gayu, idehati.

Sun carugu tuma fisiu to, tuguya ba badaira turageirugu Dabuyaba, gamalumon garawati ñei la le mabürüdüwamuti tida harutu to.

Barulamuga murusu bürüti le fararoü lu wasamina, marimederu wamamuga tamidou mineberu lau luburiga lubaron waweigari, saragu buliyeiguoü hada wasanigu lugundu libidie tacharagu wadagümanu hon tida uma to, dari hamisiedagu hamagua lugundu hasaminaru barüwa la habara hawei ani fisiu to gibetu louguarügütiwa tu. Ruwama fe ca la wafisiutebei ani caba la wacargu tida sifiriduoü tanigowogu Dabuyaba kei Grinagu, wouserei me dimurei le tida wanigi AU BUNI AMÜRÜ NUNI.

Gayunarirugu hondara wayunagu lu nibagarihamanen isiehabuni hamawagua keisi lirahüñu aba Bungiu, Gayuna lubei iri hichugubei tuagu lugundu hadamuridaguagüle la lu, hafanseha, hafeduha, hagaraniha, hayuraha luma saragu catei buinti hadügü ñi.

Mineberu lubei haguwaha giñe tu, lugundu luba la giñe inebesei. Dan le wayanuha tuagu Gayunari o Dabuyaba baratu giñe Dibasei, tida dibasei lamera saminoü luba babelurunon Dabuyaba, ñ iba laredera sun ihürügu le arandarubei lida bisamina luma bugubu, lu harumala babeluru tanigouogun haba wayunagu. Badairubou giñe hamuñasu atahatiñu, sun ubaganutei to gararagutiña tau Dabuyaba.

Tarigie tura añange ahari esemuhatiñu ge habaganute touba touba Gayunari, ñeibou ge luba Buyei tuma aba gusina. Dabuyaba,Mineberu, Gayunari, Haba Wayunagu waunagubei wagia le dügüdügünagilibei, ouchawama wichigu fe lau aba la muna to lanina saragu sifiriduoü gawagubaliña wanebafagu anurei lubei muñasu kei to uguñe weyu, tida hondi wagubürigu ichiga seremein lu ubou, lau lugudemahabu won ichiga ibagari lu wanasiu. Sun le ladübei Faradiu buinti, wagia lu wasuwesehanei buinti lumon lagüburi lida wadairagu wongua, ligia lubei muna to lanina catei buinti, harumagüdawamontima, walamuga ni murusu busiganu wawagu da le wichigu fe tuagu, gamalumon, fegegüdawamen hasamina warahüñu tuagu uraga to adimurehabou luagu wafiñe kei Garinagu, wala busiganu, Garinagu Wagia. Lida laluahon golu, baribarirugu lasaminaruwa lau merengula ladairu, lida baluaha buinti, louba loubagieba urimbati badairei lugundu gamadaguati, madisebei lubeiti lagübüri tuei Wadabuyabari ladüga luba buinti, luba harumani, luba anichugu, luba sifiriduoü.

Ondi wama, nügüdeiguali dan lu larandaru turagate haba wayunagu, subudiwala ñei lamuga saragutima inebesei turageirugu de lachülürü dan lu aba wadagümanu.


Labürüha Ounagulei: Juan Carlos Sanchez

Wadimalu, Labuga


No hay comentarios.:

Publicar un comentario